Việt Nam: Làm sao tránh trở thành bãi rác công nghiệp của Trung Quốc?

Tờ báo nhắc lại là trong thập niên qua, Việt Nam thu hút rất nhiều đầu tư trực tiếp nước ngoài ( FDI ) đến từ Trung Quốc, do các doanh nghiệp Trung Quốc gia tăng đầu tư ra nước ngoài nhằm thúc đẩy việc thâm nhập các thị trường mới. Nguồn vốn đầu tư từ Hoa lục, Hồng Kông và Macao chỉ ở mức 700 triệu đô la vào năm 2011, nhưng đến năm ngoái đã lên tới 2,4 tỷ đô la. Trung Quốc hiện là nhà đầu tư lớn thứ năm tại Việt Nam sau Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore, và các lĩnh vực thu hút đầu tư Trung Quốc ngày càng đa dạng.

Theo South China Morning Post, những người ủng hộ đầu tư từ Trung Quốc nói rằng nguồn vốn này đã góp phần cung cấp việc làm và nâng cao các tiêu chuẩn về công nghiệp, lao động và quy định. Nhưng những người chỉ trích cho rằng các dự án của Trung Quốc chỉ nhằm tận dụng nhân công rẻ và khoáng sản giá rẻ, đồng thời gây ô nhiễm môi trường và đẩy các đối tác Việt Nam vào bẫy nợ.

Đầu tư nước ngoài: Con dao hai lưỡi

South China Morning Post nhấn mạnh: dựa vào đầu tư nước ngoài để phát triển kinh tế là con dao hai lưỡi, với việc tập trung quá nhiều xuất khẩu sẽ tạo ra những rủi ro không cần thiết. Tờ báo trích lời bộ trưởng bộ Công Thương Việt Nam Trần Tuấn Anh nói rằng “sự phụ thuộc quá mức (vào đầu tư nước ngoài) là một yếu tố không ổn định, bởi vì sản xuất và xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI phụ thuộc rất nhiều vào chuỗi cung ứng của khu vực và toàn cầu.”

Tiếp đến là vấn đề ô nhiễm. Giống như Trung Quốc trước đây, Việt Nam đã du nhập nhiều ngành công nghiệp bẩn như dệt may, giày da, nhiệt điện và khai thác quặng mỏ. Vào năm 2016, công ty Formosa Hà Tĩnh đã nhận trách nhiệm về việc xả chất thải công nghiệp ra biển ở bốn tỉnh ở miền trung, một thảm họa làm dấy lên mối lo cái giá về môi trường của các dự án FDI Trung Quốc. Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc hoặc sử dụng công nghệ lỗi thời, hoặc sử dụng rất ít công nghệ mới. Do đó, Việt Nam có nguy cơ trở thành bãi rác công nghệ Trung Quốc, nếu không biết chọn lựa các dự án một cách khôn ngoan.

Máy móc và thiết bị được mang vào thường có thể được sản xuất trong nước, nhưng việc nhập khẩu ồ ạt hàng giá rẻ đã gây khó khăn cho một số ngành công nghiệp nội địa. Các dự án FDI sử dụng công nghệ Trung Quốc thường có chi phí cao gấp đôi hoặc ba lần so với các dự án tương tự nhưng sử dụng công nghệ Nhật Bản hoặc châu Âu. Sự chênh lệch này dẫn đến việc đánh giá sai lệch hiệu quả dự án.

Việt Nam cần tiếp tục cải thiện các quy định

Một vấn đề khác được South China Morning Post nêu lên đó là đội giá, tức là các doanh nghiệp nước ngoài thường thổi phồng giá trị các khoản đầu tư của họ, gây tác động tiêu cực cho Việt Nam : thất thu thuế, lợi nhuận giảm và cạnh tranh không lành mạnh. Hầu hết các trường hợp đó đã không được đưa ra tòa, do khung pháp lý của Việt Nam còn yếu kém và các công ty nước ngoài che giấu hành vi của họ một cách rất tinh vi của. Nhiều đối tác trong nước cũng bị buộc phải vay nợ để trả lãi cho các dự án bị trì hoãn.

Theo South China Morning Post, để tránh những cạm bẫy nói trên, Việt Nam phải tiếp tục cải thiện các quy định, luật lệ và thủ tục. Việt Nam cần xây dựng luật chống chuyển giá và thu hẹp khoảng cách về ưu đãi thuế giữa các doanh nghiệp nước ngoài và trong nước, để tạo một sân chơi bình đẳng. Cơ quan thuế của địa phương nên được trao quyền để giám sát tốt hơn các công ty nước ngoài và kiểm tra việc tuân thủ luật pháp của họ. Một cơ sở dữ liệu về thuế nên được thiết lập để theo dõi mọi thay đổi trong thu nhập và doanh thu của doanh nghiệp nước ngoài.

Đối với những doanh nghiệp không tuân thủ luật, cần phải đưa ra các biện pháp trừng phạt thích hợp, chẳng hạn như giảm thời gian áp dụng mức giá ưu đãi hoặc thậm chí tăng thuế. Việt Nam sẽ cần phải tìm cách thu hút các ngành công nghiệp công nghệ cao, các công ty thân thiện với môi trường, năng lượng sạch, cũng như các thiết bị y tế và dịch vụ chăm sóc sức khỏe tiên tiến. Dòng vốn FDI của Trung Quốc hiện nay phần lớn tập trung vào các ngành có rủi ro cao như nhiệt điện, thép, hóa chất và xi măng. Cần phải sàng lọc những dự án vì chúng đòi hỏi đầu tư lớn, nhiều năng lượng và có nguy cơ gây ô nhiễm cho đất nước.

Nguồn: Thanh Phương/ RFI